АИТВ диагностикасы
АИТВ диагностикасы
1. ЖИТС орталықтарының зертханалары қандай міндеттерді орындайды?
Зертханалардың функцияларына келесі негізгі міндеттер кіреді:
- АИТВ-инфекциясының диагностикасы
- АИТВ-мен өмір сүретін адамдарға берілетін емдеу тиімділігін бақылау (мониторинг) (АӨА )
- АИТВ-ның дәрілік тұрақтылығын диагностикалау
АИТВ-инфекциясының диагностикасы-әр түрлі диагностикалық тест-жүйелер мен әдістерді міндетті түрде қолдана отырып, зертханалық тесттер сериясын қамтитын процесс. Тесттер сериясының қажеттілігі, ең алдымен, бүгінгі күні жұқтырған науқастарды жұқтырмаған адамдардан мүлдем дәл бөлуге кепілдік беретін мінсіз әдістің жоқтығына байланысты. Зертхананың бірінші кезеңінде соңғы (төртінші) буынның аса сезімтал тест-жүйелерін пайдаланады. Барынша сенімді деректерге бірнеше тест (әдістер) комбинациясымен қол жеткізіледі, олардың біреуі АИТВ жұқтырған пациенттерді жақсы анықтайды, ал басқалары-жұқтырғандарды жақсы сәйкестендіреді.Осы тест-жүйелерді пайдалану кезінде жалған теріс нәтиже ықтималдығы өте аз, сондықтан теріс нәтиже алған кезде ЖИТС орталықтары дереу қорытынды береді: АИТВ-ға антиденелер анықталмады.
Сонымен қатар, оң нәтиже АИТВ-инфекциясының бар болуының нақты дәлелі болып табылмайды. Қазақстанда АИТВ-инфекциясының жалпы таралуы өте төмен(<0,05%). Жалпы халық арасында АИТВ жұқтырған пациентті анықтау ықтималдығы жалған оң нәтиже алу ықтималдығына қарағанда аз (рұқсат етілген лимит - 2%). Сондықтан оң нәтиже растауды талап етеді. Бұл үшін ЖИТС орталықтарының зертханалары жалған оң нәтиже беретін қосымша тесттер өткізеді. Соңғы кезеңде оң нәтижелердің максималды сенімділігіне кепілдік беретін иммуноблот - тест қолданылады. Осы нәтиженің негізінде дәрігерлер пациентте АИТВ-инфекциясының болуы туралы түпкілікті қорытынды шығара алады.
Антиретровирустық терапия тиімділігінің мониторингі. Қазақстанда АИТВ-мен өмір сүретін адамдар антиретровирустық терапия (АРТ) түрінде тегін ем алады. АРТ тиімділігі бірқатар факторларға байланысты: дәрілік препараттарды қабылдау режимін сақтау, вирустың қандай да бір препаратқа алғашқы тұрақтылығы немесе мутантты тұрақты формалардың пайда болу жылдамдығы. Сондықтан, АРТ алатын барлық АИТВ-мен өмір сүретін адамдар облыстық және қалалық ЖИТС орталықтарының зертханаларында АИТВ РНК-ның сандық анықтауына (вирустық жүктеме) және CD4+/CD8+ Т-лимфоциттер деңгейін сандық анықтауға үнемі тексеруден өтеді.
Вирусты жүктемелерге арналған Тест вирустың көбеюін қаншалықты тиімді дәрі-дәрмек препараттарын анықтауға мүмкіндік береді. Ал CD4+ / CD8+ Т-лимфоциттер тест пациенттің иммунитетінің жағдайын көрсетеді. Егер вирустық жүктеме төмен деңгейде болса, ал CD4+жасушалар саны өссе, онда таңдалған емдеу схемасы тиімді. Егер жоқ болса, тиісті түзетулер енгізу қажет.
АИТВ дәріге төзімділігінің диагностикасы. АИТВ-ның дәріге төзімділігінің пайда болу проблемасы АИТВ-мен өмір сүретін адамдарды емдеудің кең ауқымды бағдарламасын енгізу кезінде сөзсіз болып табылады. Терапия тиімсіз болған жағдайда және бұл пациенттің емдеуге бейімділігіне байланысты емес, ЖИТС РО базасында вирустың мутанттық түрлерін анықтау және генотиптеу бойынша зерттеулер жүргізіледі. Бұл зерттеулер вирустың көбеюін баса алмайтынын анықтауға және осылайша емдеу сызбасын түзетуге мүмкіндік береді.
2. Иммуноблот дегеніміз не және неге біз оның оң нәтижесіне сене аламыз?
Адамның иммун тапшылығы вирусы бірқатар ақуыздардан (антигендерден) тұрады, олардың әрқайсысына инфекцияланған пациентте арнайы антиденелер жасалады. Алғашқы кезеңдерде (ИФТ, ИХЛА, экспресс-тесттер) орындалатын тесттерге қарағанда иммуноблот пациентте АИТВ-ның нақты қандай антигендеріне антиденелер бар екенін анықтай алады.
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) өлшемдеріне сәйкес оң нәтиже вирусының кем дегенде үш бетіндегі белоктарының екісіне (gp) антиденелер анықталған кезде анықталуы мүмкін. Сондықтан иммуноблотты пайдалану жалған оң нәтижелердің ықтималдығын азайтады.
Иммуноблоттың екі түрі бар. Бірінші, Вестерн-блот деп аталатын, осы ақуыздардан жасалады, бірақ алдын ала бұзылған вирустар, жасушалар өсіндісінде өсіріледі. Вестерн-блоттың артықшылығы, онда АИТВ-ның барлық ақуыздары бар, және біз пациенттің ағзасында ерекше антиденелерді генерациялау процесінің толық көрінісін көре аламыз. Алайда, қымбат мәдениетті пайдалану осы тест бағасына әсер етеді. Иммуноблоттың екінші түрі - сызықтық иммундық тест, растайтын талдауды арзандату мақсатында әзірленді. Сызықтық иммундық тестерде рекомбинантты (жасанды құрылған) ақуыздар қолданылады. Бұл түрдегі тестерде бірқатар АИТВ ақуыздары бар болғандықтан, біз фрагментті суретті аламыз. Мысалы, сызықтық иммундық тестерде gp160 ақуызы жоқ-үш беттік белоктың бірі, олардың негізінде соңғы шешім шығарылады, бұл тест ақпаратты аз етеді. Сондықтан Вестерн-блот қазіргі таңда АИТВ-инфекциясының диагнозын растау үшін "алтын стандарт" болып қала береді.
3. Иммуноблоттың теріс нәтижелері қаншалықты сенімді?
Сезімталдықтың жеткіліксіз болуына байланысты (ИФТ, ИХЛА немесе экспресс-тестермен салыстырғанда) иммуноблоттың теріс нәтижелеріне сақтықпен жатады. Сондықтан иммуноблоттың теріс немесе белгісіз нәтижесін алған кезде ЖИТС орталықтары пациентке екі аптадан кейін қайта тексеруден өтуге нұсқау береді. Әдетте, бұл кезең пациенттің ағзасы вирустың негізгі ақуыздарына жеткілікті мөлшерде антиденелерді өндіруі жеткілікті. Алайда кейбір жағдайларда бұл процесс бірнеше айға созылуы мүмкін, сондықтан пациентті АҚТҚ-инфекциясының диагнозын түпкілікті анықтауға немесе алып тастауға дейін тағы бірнеше рет тексеруден өтуге шақыруы мүмкін.
4. Донорлық қан қауіпсіздігі қалай қамтамасыз етіледі?
Қан донорларының АИТВ-ға скринингін (яғни әрбір қан беруді, әрбір донорды міндетті тексеруді) өңірлік ЖИТС емес, қан орталықтары жүзеге асырады. Бұл ретте вирусты антиген мен АИТВ-ға қарсы денені бір мезгілде анықтауға мүмкіндік беретін ихла/ИФТ төртінші буын әдістері пайдаланылады. Бұдан басқа, қан үлгілері полимеразды тізбекті реакция әдісін (Сур. 2 NAT – nucleicacidamplificationtechnology ретінде белгіленген, ағылш.) жұқтырғаннан кейін 10 күн ішінде АИТВ РНК анықтауға мүмкіндік береді. Осы сәтке дейін АИТВ-инфекциясы ешқандай тестпен анықталмайды.
Кез келген тесттің оң нәтижесін алған кезде әлеуетті жұқтырылған донорлық қан жойылады, ал донордың өзі одан әрі қан тапсыру мүмкіндігінен шеттетіледі. Бұл ретте АИТВ-инфекциясының диагнозы донорға растаушы зерттеулер жүргізбей қойылмайды. Түпкілікті диагноз қою үшін донор қанының үлгісі АИТВ инфекциясына бекітілген тестілеу алгоритміне сәйкес одан әрі зерттеулер жүргізу үшін ЖИТС РО жіберіледі.
5. Қазақстанда АИТВ-2 диагностикасы қалай жүзеге асырылады?
Қазіргі бар эпидемиологиялық деректерге сәйкес ТМД аумағында бүгінгі күні бірде-бір АИТВ-2 инфекциясы тіркелген жоқ. Дегенмен, Қазақстанның өңірлік ЖИТС орталықтарының және қан орталықтарының барлық зертханаларында АИТВ-1, АИТВ-2 инфекциясын бір мезгілде анықтауға қабілетті тест-жүйелер пайдаланылады. Бұдан басқа, бірінші және екінші типті вирустар құрылысының ұқсастығы растау сатысында иммуноблотқа қарсы айқаспалы реакцияны қамтамасыз етеді. АИТВ-2 инфекциясына күдіктенген кезде ЖИТС РО зертханасының қарамағында екінші түрдегі адамның иммунитет тапшылығы вирусына ерекше антиденелерді анықтау үшін тиісті иммуноблот болады.
7. Жеке медициналық ұйымдар АИТВ-ға зерттеулер жүргізе ала ма?
Халықтың АИТВ-инфекциясын тестілеуге кең қол жеткізу мақсатында барлық меншік нысанындағы медициналық ұйымдар АИТВ-инфекциясын зертханалық диагностикалаудың бірінші кезеңін жүргізе алады. Бұл ретте денсаулық сақтау министрлігі біліктілік талаптары мен статистикалық есептілікті берудің міндеттілігі көзделетін болады.